نوار ادرار چیست؟ راهنمای جامع تفسیر نتایج آزمایش ادرار (بررسی کامل اجزا)

در دنیای پیچیده پزشکی امروز، همواره به دنبال روش‌هایی هستیم که با سرعت و دقت بالا، تصویری واضح از وضعیت سلامت بدنمان ارائه دهند. یکی از این ابزارهای حیاتی و در عین حال ساده،تست نوار ادرار(Urine Dipstick Test)است.

شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که نوار آزمایش ادرار دقیقاً چیست، یا شاید تنها نام “نوار مثانه” به گوشتان خورده باشد. این تست که گاهی به آن “dipstick” نیز می‌گویند، در واقع یک روش غربالگری اولیه است که می‌تواند اطلاعات شگفت‌انگیزی درباره عملکرد اندام‌های حیاتی، وجود عفونت‌ها، و حتی نشانه‌های اولیه بیماری‌ها را آشکار کند.

«آیا می‌دانید Urine Dipstick برای چیست؟» یا«Urine Dipstick در آزمایشگاه چگونه انجام می‌شود و نوار مثانه به چه صورت است؟» از بررسی قندخون گرفته تا تشخیص عفونت‌های ادراری، نوار آزمایش کتون ، این نوارها کاربردهای گسترده‌ای دارند. این مقاله جامع به شما کمک می‌کند تا با Urine Dipstick Test کتون و آزمایش ادرار با

Urine Dipstick به طور کامل آشنا شوید، و در نهایت درک کنید که چرا آزمایش (Urine Dipstick)یکی از مهم‌ترین و در دسترس‌ترین ابزارهای تشخیصی است.
در ادامه این مقاله، به بررسی دقیق تمام آیتم‌هایی که در برگه Urine Dipstick شامل چیست می‌پردازیم و جزئیات کاربردی آن را برای شما روشن می‌کنیم. با ما همراه باشید تا گامی موثر در جهت شناخت بهتر و حفظ سلامتی خود بردارید. برای اطمینان از صحت و دقت نتایج، آزمایشگاه دکتر یاورمنش با کادری متخصص و تجهیزات پیشرفته، آماده خدمت‌رسانی به شماست.

تست نوار ادرار (Urine Dipstick Test) چیست و چه کاربردی دارد؟

آزمایش Urine Dipstick یکی از قدیمی‌ترین و در عین حال کاربردی‌ترین روش‌های تشخیصی در علم پزشکی است. این تست که به سادگی با استفاده از نوارهای مخصوص انجام می‌شود، اطلاعات ارزشمندی را در مورد وضعیت سلامت کلی بدن، عملکرد اندام‌های حیاتی مانند کلیه‌ها و کبد، و همچنین وجود یا عدم وجود عفونت‌ها در اختیار پزشکان قرار می‌دهد.

نوار ادرار، که گاهی به آن “تست نواری” یا “دیپ استیک” نیز گفته می‌شود، در واقع یک ابزار غربالگری سریع و مقرون‌به‌صرفه برای تشخیص اولیه بیماری‌ها است که می‌تواند نشانه‌های اولیه بسیاری از اختلالات را آشکار سازد.

کاربردهای اصلی Urine Dipstick Test:

تشخیص و پیگیری بیماری‌های کلیوی:وجود پروتئین یا خون در مایع دفعی کلیه می‌تواند نشانه آسیب به فیلترهای کلیوی باشد. آزمایش ادرار با تست نواری برای این منظور بسیار کاربردی است.
تشخیص و مدیریت دیابت:یافتن قند (گلوکز) در ماده دفعی کلیه ها ، به خصوص در کنار علائم دیگر، می‌تواند به تشخیص دیابت کمک کند. همچنین، بررسی پروتئین در مایعات دفعی کلیه بیماران دیابتی برای ارزیابی عوارض کلیوی دیابت ضروری است. این امر به خصوص در مورد نوار آزمایش کتون ماده دفعی نیز صادق است که می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت متابولیکی پیچیده‌تر باشد.
تشخیص عفونت‌های دستگاه ادراری:حضور لکوسیت‌ها (گلبول‌های سفید) و نیتریت در مایعات دفعی، معمولاً نشان‌دهنده وجود عفونت باکتریایی در مجاری ادراری است. این آزمایش به تشخیص سریع این عفونت‌ها کمک می‌کند.
بررسی عملکرد کبد: مقادیر غیرطبیعی بیلی روبین و اوروبیلینوژن در مایع دفعی کلیه می‌تواند نشان‌دهنده مشکلات کبدی یا مجاری صفراوی باشد.
ارزیابی وضعیت هیدراتاسیون (آب‌بدن): پارامتری مانند وزن مخصوص ادرار، غلظت آن را نشان می‌دهد و می‌تواند به ارزیابی میزان آب موجود در بدن کمک کند.
تشخیص زودهنگام مشکلات متابولیک: برخی اختلالات متابولیک نادر نیز ممکن است با تغییر در پارامترهای مایع دفعی کلیه ها همراه باشند که تست نواری می‌تواند سرنخ‌هایی در این زمینه ارائه دهد.
غربالگری روتین: در بسیاری از معاینات دوره‌ای سلامت، انجام نوار آزمایش ادرار به عنوان بخشی از ارزیابی کلی، به شناسایی مشکلات احتمالی پیش از بروز علائم کمک می‌کند. Urine Dipstick در آزمایشگاه به صورت روتین انجام می‌شود.

به طور خلاصه، Urine Dipstick مانند یک “چک ‌لیست” سریع برای ارزیابی سلامت عمومی است که با صرف هزینه و زمان کم، اطلاعات اولیه مهمی را در اختیار ما قرار می‌دهد و می‌تواند راهنمای پزشک برای انجام آزمایش‌های دقیق‌تر و تخصصی‌تر باشد. درک اینکه نوار ادرار شامل چیست به تفسیر بهتر نتایج کمک می‌کند.

چگونه ادرار (نمونه) را جمع آوری کنیم؟

این بخش به چگونگی جمع‌آوری نمونه ادرار که معمولاً در آزمایشگاه انجام می‌شود، می‌پردازد. سوالاتی نظیر اینکه «نوار مثانه کجا انجام می‌شود» یا «نوار مثانه کجا می‌گیرند» به فرایند نمونه‌گیری و محل انجام آن اشاره دارند. همچنین، اگر پرسش شما این است که «نوار مثانه به چه صورت است؟» به شکل فیزیکی خود نوار تست و اجزای آن مربوط می‌شود.

این بخش مربوط به نحوه جمع‌آوری نمونه است که معمولاً در آزمایشگاه انجام می‌شود.

پیش از نمونه‌گیری، ناحیه تناسلی را با آب تمیز بشویید تا از آلودگی نمونه با باکتری‌ها یا ترشحات خارجی جلوگیری شود.

برای اکثر تست‌ها، نمونه “وسط ادرار” (Midstream Urine) ارجحیت دارد. این بدان معناست که ابتدا مقداری از نمونه را در توالت تخلیه کرده، سپس ظرف نمونه‌گیری را زیر جریان ادرار قرار دهید تا پر شود و در نهایت، باقیمانده ادرار را در توالت تخلیه کنید. این روش کمک می‌کند تا سلول‌های پوستی و باکتری‌های احتمالی که در ابتدای جریان ادرار وجود دارند، وارد نمونه نشوند.

از ظرف مخصوص جمع‌آوری نمونه که معمولاً استریل و تمیز است، استفاده کنید. درب ظرف را بلافاصله پس از نمونه‌گیری محکم ببندید تا از تبخیر و آلودگی نمونه جلوگیری شود.

توجه:
بهترین زمان برای جمع‌آوری نمونه، معمولاً نمونه اول صبح است، زیرا غلظت مواد در آن بیشتر بوده و نتایج دقیق‌تری ارائه می‌دهد.
در صورتی که نمونه‌گیری بلافاصله پس از جمع‌آوری انجام نمی‌شود، نمونه باید در جای خنک (مانند یخچال) نگهداری شود و حداکثر ظرف مدت زمان مشخصی (که معمولاً توسط آزمایشگاه یا دستورالعمل کیت تعیین می‌شود، مثلاً ۲ ساعت) به آزمایشگاه تحویل داده شود.

طولانی شدن زمان نگهداری نمونه در دمای اتاق می‌تواند باعث تغییر در وضعیت پارامترهای ترشحات کلیوی و کاهش دقت نتایج شود.
رعایت دقیق این مراحل، تضمین می‌کند که Urine Dipstick بتواند تصویری واقعی از وضعیت سلامت شما ارائه دهد و پزشک بتواند بر اساس نتایج صحیح، تصمیمات درمانی مناسب را اتخاذ کند.

بررسی آیتم های نوار تست ادرار:

نوار ادرار (Dipstick Urinalysis):

Dipstick Urinalysis، پس از تماس با ادرار(ماده دفعی کلیه) به مدت زمان مشخص، تغییر رنگ می‌دهد و این رنگ با رنگ مرجع مقایسه می‌شود تا غلظت ماده‌ی مورد نظر مشخص گردد.
معمولاً خواندن نوار بین ۶۰ تا ۱۲۰ ثانیه بعد از تماس با ماده دفعی کلیه انجام می‌شود.

تست لکوسیت استراز حساس‌ترین تست به زمان خوانش است.
شرایط محیطی، داروها و بیماری‌ها می‌توانند باعث نتایج مثبت یا منفی کاذب شوند.
به‌ویژه اگر نوار تست برای مدت طولانی در هوای آزاد قرار گیرد، نتیجه‌ی نیتریت ممکن است مثبت کاذب شود.

نتیجه می‌تواند به‌صورت چشمی یا با استفاده از دستگاه اتوماتیک خوانده شود.
برای بررسی میکروسکوپی، نیاز به سانتریفیوژ و میکروسکوپ با عدسی‌های ۱۰×، ۴۰× و ۱۰۰× است.

رنگ(Color) :

ماده دفعی کلیه طبیعی، معمولاً زرد کم‌رنگ تا زرد کهربایی است. این رنگ به غلظت ماده دفعی بستگی دارد؛ هرچه ماده دفعی غلیظ ‌تر باشد، رنگ تیره‌تر خواهد بود.

تغییرات رنگ و دلایل احتمالی:

بی‌رنگ یا زرد بسیار روشن: معمولاً نشان‌دهنده مصرف زیاد مایعات و رقیق بودن ماده دفعی است.
زرد تیره یا کهربایی: می‌تواند نشانه کم‌آبی بدن ( دهیدراتاسیون) باشد.
قهوه‌ای روشن تا قهوه‌ای: ممکن است در اثر مصرف برخی داروها، مصرف زیاد لوبیا و باقلا، یا در موارد نادر، مشکلات کبدی یا کلیوی دیده شود.
قرمز یا صورتی: معمولاً به دلیل وجود خون در مایع دفعی (هماچوریا) است که می‌تواند ناشی از عفونت ادراری، سنگ کلیه، مشکلات پروستات، یا بیماری‌های کلیوی باشد. همچنین مصرف چغندر، ریواس یا برخی توت‌ها نیز می‌تواند باعث قرمز شدن رنگ ترشحات کلیوی شود.
آبی یا سبز: بسیار نادر است و معمولاً در اثر مصرف برخی داروها، یا رنگ‌های خوراکی خاص دیده می‌شود.
نارنجی: ممکن است در اثر کم‌آبی، مصرف برخی داروها، یا مشکلات کبدی و صفراوی رخ دهد.
کدر یا شیری رنگ: می‌تواند نشانه وجود چرک (به دلیل عفونت ادراری)، فسفات‌ها، یا چربی در ماده دفعی باشد.

بو(Odor):

مایعات دفعی کلیه ها غلیظ و با بوی تند معمولاً در کم‌آبی بدن دیده می‌شود.

بوی شیرین یا میوه‌ای ممکن است نشانه کتواسیدوز دیابتی باشد.
بوی بد شبیه آمونیاک می‌تواند نشانه عفونت ادراری یا سنگ کلیه عفونی باشد.
بوی مدفوعی می‌تواند نشانه فیستول باشد.
بوی گوگردی ممکن است به دلیل مصرف داروهای سولفامید یا مارچوبه باشد.

وزن مخصوص ادرار(Urine Specific Gravity):

نشان‌دهنده غلظت مواد محلول در ماده مایعی است (اوزمولاریته).

مقدار حدود 1.010 معمولاً نشانگر وضعیت مادات طبیعی بدن است.
مقدار بالای 1.020 می‌تواند به معنای کم‌آبی، گلوکوزوری (قند درمایع دفعی) یا سندرم ADH نامناسب باشد.
مقدار کمتر از 1.003 ممکن است نشانگر رقیق شدن شدید ماده دفعی کلیه به دلیل دیابت بی‌مزه، مسمومیت با آب، نارسایی کلیه یا نارسایی غده فوق کلیه باشد.

PH:

دامنه طبیعی pH ادرار بین ۴.۵ تا ۸ است، اما اغلب بین ۵.۵ تا ۶.۵ قرار دارد.
PH بالا ممکن است ناشی از رژیم غذایی قلیایی، عفونت ، یا باکتری‌های تولیدکننده اوره مثل پروتئوس باشد.
pH پایین معمولاً در رژیم‌های پر پروتئین یا با میوه‌های اسیدی دیده می‌شود.
در بیماران مبتلا به سنگ کلیه، pH مایع دفعی کلیه ها می‌تواند نوع سنگ را مشخص کند:
pH پایین : سنگ اسید اوریک، سیستین و اگزالات کلسیم
pH بالا :سنگ فسفات کلسیم یا استرووایت (سنگ شاخ گوزنی)

بیلی‌روبین و اوروبیلی‌نوژن (Bilirubin / Urobilinogen):

بیلی روبین محلول در آب است و می‌تواند از طریق کلیه ها دفع شود.
وجود بیلی‌روبین در Urine Dipstick باید باعث بررسی بیماری‌های کبد و مجاری صفراوی شود.
اوروبیلی‌نوژن از تجزیه بیلی‌روبین در روده تولید می‌شود. مقدار کمی از آن معمولاً از طریق ادرار دفع می‌شود.
افزایش سطح اوروبیلی‌نوژن در نوار تست ممکن است نشانه‌ای از همولیز یا بیماری‌های کبدی باشد.

گلوکز/قند (Glucose):

گلوکز معمولاً توسط ناقل‌ها در کلیه ، بازجذب می شوند.
وقتی گلوکز خون بالای 180 تا 200 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، این سیستم اشباع شده و گلوکز وارد مایع دفعی کلیه می‌شود.

کتون‌ها (ketone):

در شرایط طبیعی درماده دفعی کلیه ها وجود ندارند.
حضور کتون‌ها می‌تواند نشانه‌ی:

کتواسیدوز دیابتی
رژیم کتوژنیک
گرسنگی یا تغذیه ناکافی
یا گاهی بارداری باشد.

پروتئین(Protein):

نوار تست نسبت به اکثر پروتئین‌ها حساس است، ولی بیشتر به آلبومین حساسیت دارد.

نتیجه‌ی پروتئین 1+ یا بالاتر معمولاً نشان‌دهنده‌ی آسیب گلومرولی است.
در صورت مثبت شدن پروتئین در نوار تست، باید آزمایش نسبت آلبومین به کراتینین در ادرار (ACR) انجام شود.
جمع‌آوری ماده دفعی کلیه ۲۴ ساعته نیز ممکن است استفاده شود، اما خطای جمع‌آوری در آن زیاد است.

لکوسیت استراز:

لکوسیت استراز توسط نوتروفیل‌ها تولید می‌شود و در فرآیندهای التهابی و عفونی دیده می‌شود و وجود آن می‌تواند نشان‌دهنده عفونت ادراری (UTI) باشد.

نیتریت(nitrite):

نیتریت‌ها توسط باکتری‌هایی تولید می‌شوند که نیترات‌ها را به نیتریت تبدیل می‌کنند.
وجود نیتریت‌ها در مایعات دفعی کلیه ها اختصاصیت بالاتری نسبت به لکوسیت استراز برای عفونت دارد.
برای تولید نیتریت، باکتری باید حداقل ۴ ساعت در مثانه باقی بماند، بنابراین در نوزادان و کسانی که مرتب مایعات دفع می‌کنند، نتیجه ممکن است منفی کاذب شود.

خون(Blood):

نوار تست خون، فعالیت پراکسیدازی گلبول‌های قرمز را تشخیص می‌دهد.
حساسیت تست برای هماچوری بالای ۹۰٪ است.
اما هموگلوبین آزاد یا میوگلوبین نیز ممکن است نتیجه را مثبت کاذب کنند.
تأیید نهایی با بررسی میکروسکوپی ماده دفعی انجام می‌شود.
هماچوری ممکن است علل گلومرولی یا غیرگلومرولی داشته باشد.

بررسی میکروسکوپی ادرار

بررسی میکروسکوپی در مطب می‌تواند وجود موارد زیر را تأیید کند:

گلبول‌های قرمز (RBC)
گلبول‌های سفید (WBC)
سلول‌های اپی‌تلیال
باکتری‌ها
کریستال ها و سیلندرها

🔬 آماده‌سازی نمونه:

۱۰ میلی‌لیتر ادرار را برای ۵ دقیقه در ۱۵۰۰ دور بر دقیقه یا بیشتر سانتریفیوژ می‌کنند.
سوپرناتانت (مایع رویی) به‌آرامی تخلیه می‌شود.
رسوب باقی‌مانده با مقدار کمی از سوپرناتانت مخلوط شده و یک قطره روی لام ریخته می‌شود.
لامل روی آن قرار می‌گیرد و زیر بزرگنمایی پایین و سپس بالا مشاهده می‌شود.

گلبول‌های قرمز(RBCs):

RBC ها ممکن است دارای برامدگی هایی باشند که نشانه بیماری های گلومرولی هستند.

گلبول های سفید(WBCs):

نوتروفیل‌ها شایع‌ترین گلبول‌های سفید در مایعات دفعی کلیه ها هستند.
این سلول‌ها بزرگ‌تر از RBCها بوده و دارای هسته هستند.
در عفونت‌ها، التهاب، عفونت‌های مقاربتی و سنگ کلیه دیده می‌شوند.

بیش از ۵ عدد WBC در میدان دید با بزرگنمایی بالا، در فرد دارای علائم، نشانه‌ی UTI است.

سلول‌های اپی‌تلیال(Epithelial cells):

سلول‌های سنگفرشی (squamous) از بخش پایینی میزراه و ناحیه خارجی دستگاه تناسلی می‌آیند.
حضور بیش از ۵ سلول سنگفرشی بزرگ در میدان دید نشان‌دهنده‌ی آلودگی نمونه با فلور محیطی یا واژینال است.

باکتری‌ها(bacteria):

در میکروسکوپ، دیدن باکتری‌ها دشوار است مگر آن‌که تعدادشان زیاد باشد.
وجود باکتری می‌تواند نشان‌دهنده عفونت یا آلودگی باشد.
برای تشخیص دقیق نوع باکتری، باید کشت ادرار انجام شود.

کریستال ها و سیلندرها(Crystals/Casts):

اکثر کریستال‌های مایع دفعی با میکروسکوپ نوری قابل مشاهده‌اند.
برخی بهتر با میکروسکوپ پلاریزه دیده می‌شوند.
برای بررسی کریستال‌ها باید از نمونه‌ی تازه استفاده شود، زیرا در ادرار سرد ممکن است کریستال‌های طبیعی شکل بگیرند.
وجود سیلندرها معمولاً نشانه‌ی بیماری‌های کلیوی است.
سیلندر هیالین: ممکن است طبیعی یا ناشی از بیماری کلیه باشد.
سیلندرهای گلبول قرمز (RBC casts) یا گلبول سفید (WBC casts) نشانه‌ی بیماری گلومرولی هستند.
سیلندرهای گرانولار: نشانگر آسیب توبولی مانند نکروز حاد توبولی هستند.

نتیجه گیری:

اورینالیز(نوار تست ادرار) ابزاری ساده، در دسترس و مؤثر برای غربالگری و تشخیص اولیه بسیاری از بیماری‌های کلیوی، سیستمیک و اورولوژیک است.

استفاده صحیح از تکنیک جمع‌آوری نمونه، تفسیر دقیق یافته‌های Dipstick Urinalysis و انجام بررسی‌های میکروسکوپی در موارد لازم، می‌تواند به پزشک کمک کند تا از تشخیص‌های کاذب جلوگیری کرده و مسیر مناسبی برای بررسی بیشتر بیماران علامت‌دار یا پرخطر فراهم کند.

آگاهی از محدودیت‌های تست و منابع خطا نیز در تصمیم‌گیری بالینی مؤثر است. یک نتیجه‌ی مثبت یا غیرطبیعی لزوماً به معنای یک مشکل جدی نیست و ممکن است؛ دلایل موقتی یا بی‌خطری داشته باشد.

سوالات پر تکرار:

در آزمایش ادرار Appearance به چه معناست؟
به معنای شفافیت و ظاهر ادرار می باشد که ظاهر می تواند نقش تعیین کننده ای در تشخیص بیماری ها داشته باشد.
معنای negative در آزمایش ادرار چیست؟
یعنی منفی می باشد و ادرار فاقد آن آیتم می باشد.
معنای positive در آزمایش ادرار چیست؟
یعنی مثبت می باشد وادرار دارای آن آیتم می باشد.
تفاوت نوار ادرار با کشت ادرار در چیست؟
همان طور که در بالا گفته شد؛ نوار ادرارمثل یک پیش ‌نمایش سریع عمل می کند: در مدت زمان یک تا دو دقیقه به ما یک دید کلی می‌دهد که توی داخل ادرار چه چیزهایی وجود دارد. مزیت آن چیست؟

خیلی سریع و ارزان قیمت می باشد و کمک می‌کند تا دکتر متوجه شود که آیا احتمالاً مشکلی وجود دارد که نیاز به بررسی بیشتر داشته باشد و یا خیر.
عیب آن چیست؟خیلی دقیق نیست. برای مثال اگر نوار ادرار گلبول سفید یا نیتریت را نشان بدهد؛ قطعاً بیان نمیکند که عفونت دارد و یا ندارد؛ فقط می گوید که ممکن است وجود داشته باشد. و یا اینکه نمی گوید ؛ چه نوع باکتریایی هستند و چه آنتی‌بیوتیک هایی تاثیر دارند.
و در نهایت اینکه:
نوار ادرار: سریع، ارزان، برای غربالگری اولیه مناسب است.
کشت ادرار: دقیق، برای تشخیص قطعی و انتخاب درمان عالی می باشد؛ ولی وقت گیر و گران تر می باشد. معمولاً دکترها در ابتدا از نوار ادرار استفاده می‌کنند. اگر نتیجه نوار مشکوک بود، برای تأیید و گرفتن اطلاعات بیشتر، کشت ادرار را تجویز می‌کنند.

آزمایشگاه دکتر یاورمنش با بهره‌گیری از دانش روز و تجهیزات پیشرفته به عنوان معتبر ترین آزمایشگاه مشهد، آماده ارائه خدمات دقیق و اطمینان‌بخش در زمینه انواع آزمایش‌ها، از جمله تفسیر تخصصی Dipstick Urinalysis ، به شما عزیزان است. با مراجعه به ما ، گامی موثر در جهت حفظ و ارتقای سلامت خود بردارید.
برای کسب اطلاعات بیشتر از خدمات آزمایشگاه دکتر یاورمنش با ما تماس بگیرید یا از سیستم نوبت دهی آنلاین استفاده کنید.

منابع

ترجمه و اقتباس از:

منتشرشده در: American Family Physician، جولای ۲۰۲۲؛ جلد ۱۰۶، شماره ۱، صفحه ۲۷–۳۵

Authors:

Office-Based Urinalysis: A Comprehensive Review

Nathan Hitzeman, MD; Dineen Greer, MD, MPH; and Erik Carpio, MD