انتقال عفونت از خون در ورزشکاران | روش‌های پیشگیری و اهمیت واکسن هپاتیت B
ورزشکاران در معرض ابتلا به عفونت‌های قابل انتقال از خون قرار دارند؛ این خطر می‌تواند از طریق آسیب‌های خونریزی‌دهنده در حین مسابقه یا استفاده از سرنگ‌های آلوده برای تزریق دارو ایجاد شود. راهکارهای پیشگیری باید بر دو محور اصلی متمرکز باشد: کاهش رفتارهای پرخطر خارج از محیط ورزشی و مدیریت صحیح و به‌موقع آسیب‌های خونریزی‌دهنده در حین فعالیت ورزشی.
خطر انتقال ویروس هپاتیت B به‌ویژه در میان ورزشکاران رشته‌های برخوردی و تماسی، افرادی که در مناطق با شیوع بالای ویروس زندگی می‌کنند یا به این مناطق سفر دارند، مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی و کسانی که بدون حضور کادر درمانی اقدام به ارائه کمک‌های اولیه می‌کنند، بیشتر است. به همین دلیل، واکسیناسیون روتین علیه هپاتیت B برای این گروه‌ها و همچنین ورزشکاران نوجوان توصیه می‌شود.
عفونت‌های منتقله از طریق خون همچون ویروس هپاتیت B (HBV)، هپاتیت C (HCV) و HIV همچنان از مهم‌ترین چالش‌های سلامت عمومی در جهان به شمار می‌آیند. طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، بین ۳۴ تا ۴۶ میلیون نفر در جهان به HIV مبتلا هستند که حدود ۵ میلیون نفر از آن‌ها موارد جدید ابتلا محسوب می‌شوند. همچنین در سال ۲۰۰۳ نزدیک به ۳ میلیون نفر بر اثر بیماری ایدز جان خود را از دست داده‌اند.
در نهایت، با توجه به اهمیت تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض جدی آلودگی به ویروس‌ها و عفونت‌های قابل انتقال از طریق خون، انجام آزمایش‌های تشخیص هپاتیت و HIV اهمیت ویژه‌ای دارد. آزمایشگاه دکتر یاورمنش با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و استانداردهای بین‌المللی، امکان انجام دقیق آزمایش‌های هپاتیت بی، هپاتیت سی و سایر عفونت‌ها را برای ورزشکاران و عموم جامعه فراهم می‌کند.
آمار سازمان بهداشت جهانی و انجمن‌های پزشکی ورزشی در رابطه با هپاتیت B، C و HIV
سازمان جهانی بهداشت (WHO) هشدار می‌دهد که هپاتیت B یکی از بیماری‌های عمده بشر و چالش‌های جدی بهداشت عمومی جهانی است. بیش از ۳۵۰ میلیون نفر در سراسر جهان به عنوان حامل ویروس هپاتیت B مزمن شناخته می‌شوند، افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا به بیماری‌های جدی کبدی مانند سیروز و سرطان اولیه کبد هستند و سالانه بیش از یک میلیون نفر بر اثر این بیماری‌ها جان خود را از دست می‌دهند.
براساس گزارش انجمن پزشکی ورزشی آمریکا و انجمن ارتوپدی ورزشی آمریکا، شیوع عفونت‌های منتقله از خون در میان ورزشکاران در حال افزایش است و این موضوع چالش‌های پیچیده‌ای برای پزشکان ورزش ایجاد می‌کند. اخبار مربوط به ورزشکاران مبتلا به HIV، به‌ویژه افراد شناخته‌شده، نگرانی و توجه سایر ورزشکاران را برمی‌انگیزد.
ویروس HIV از طریق تماس جنسی، تماس غیرمستقیم با خون و فرآورده‌های خونی، ورود خون آلوده به زخم‌های باز یا غشاهای مخاطی و همچنین از مادر به جنین یا نوزاد منتقل می‌شود. ویروس‌های هپاتیت B و C نیز از مسیرهای مشابه HIV انتقال پیدا می‌کنند.
راه‌های انتقال هپاتیت HIV،C، B در ورزش و ورزشکاران
آسیب‌هایی که باعث خونریزی می‌شوند
به‌طور نظری، خطر انتقال عفونت‌ها از خون در طول فعالیت‌های ورزشی از طریق زخم‌های خونریزی‌دهنده یا آسیب‌های پوستی ترشح‌کننده یک ورزشکار آلوده به پوست یا غشاهای مخاطی سایر ورزشکاران وجود دارد، ولی گزارش شده که احتمال این خطر بسیار کم است.
در ورزش‌های تماسی و برخوردی، به‌ویژه کشتی، بوکس و تکواندو، خطر انتقال عفونت از خون می‌تواند بالاتر برود، زیرا احتمال آسیب‌های خونریزی‌دهنده و تماس نزدیک طولانی با بدن بیشتر است. ورزشکاران شرکت‌کننده در این رشته‌ها باید از این خطرات احتمالی آگاه باشند.
بازیکنان بسکتبال، هاکی روی چمن، هاکی روی یخ، جودو، فوتبال و هندبال تیمی در معرض خطر متوسط قرار دارند و افرادی که در ورزش‌هایی با تماس فیزیکی کم مانند بیسبال، ژیمناستیک و تنیس شرکت می‌کنند، کمترین مواجهه با خطر را دارند.
ویروس اچ آی وی - HIV
بر اساس تحقیقات مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC، آمریکا)، خطر انتقال HIV در طول ورزش‌ها، به جز بوکس، بسیار کم است—کمتر از یک مورد انتقال بالقوه در هر یک میلیون بازی. سایر محققان این خطر را بر اساس عوامل زیر، یک انتقال در هر ۴۳ میلیون بازی تخمین زده‌اند:
a) شیوع تخمینی HIV در میان ورزشکاران،
b) خطر انتقال HIV از طریق پوست در مراقبت‌های بهداشتی،
c) خطر آسیب خونریزی‌دهنده در فوتبال آمریکایی.
با این حال، این خطر محاسبه‌شده ممکن است هنوز بیش از حد برآورد شده باشد، زیرا بر اساس خطر ناشی از آسیب ناشی از سوزن برآورد شده و احتمالاً این خطر بسیار بیشتر از خطر ناشی از آسیب پوستی در ورزش‌ها است.
هیچ گزارش تأییدشده‌ای از انتقال HIV در طول ورزش وجود ندارد. Torre و همکاران یک مورد سرکونورژن HIV را گزارش کردند که در اثر یک آسیب خونریزی‌دهنده در یک مسابقه فوتبال در ایتالیا رخ داده بود. با این حال، بعداً مطرح شد که این گزارش به اندازه کافی مستند نبوده تا تأیید شود که انتقال در حین فعالیت ورزشی رخ داده است؛ امکان انتقال در محیط غیرورزشی برای این فرد که در یک مرکز توان‌بخشی اعتیاد کار می‌کرد، قابل رد نیست.
انتقال HIV در طول دعواهای خیابانی خون‌آلود در منابع علمی گزارش شده است. به طور کلی، دعواهای مشت خیابانی می‌توانند مشابه ورزش‌های تماس مستقیم در نظر گرفته شوند، اما نحوه تماس فیزیکی—مثلاً ضربه زدن مکرر پیشانی یک مبارز به صورت و پیشانی مبارز دیگر در یک دعوای شدید خیابانی—در محیط‌های ورزشی معمولی کمتر رخ می‌دهد.
HIV از طریق تماس عادی بدن مانند لمس، به اشتراک گذاشتن تجهیزات ورزشی، استفاده از امکاناتی مانند رختکن یا سرویس بهداشتی، یا تماس با سطوح آلوده مانند تشک‌های کشتی یا توالت منتقل نمی‌شود.
ویروس هپاتیت HBV - B
غلظت ویروس هپاتیت B در خون به مراتب بالاتر از HIV است و این ویروس در محیط نیز پایدارتر است. بنابراین خطر انتقال آن بین ۵۰ تا ۱۰۰ برابر بیشتر از HIV برآورد می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهند که احتمال انتقال عفونت‌های خون‌محور پس از تماس با سرنگ یا ابزار تیز در کارکنان مراقبت‌های بهداشتی به ترتیب ۰.۲–۰.۵٪ برای HIV، ۲–۴۰٪ برای هپاتیت B و ۱.۸–۱۰٪ برای هپاتیت C است. ویروس HBV در برابر خشک شدن، دمای محیط، شوینده‌های ساده و الکل مقاوم است و می‌تواند حداقل هفت روز روی سطوح محیطی باقی بماند؛ بنابراین انتقال آن حتی از طریق اشیاء بی‌جان نیز ممکن است.
در ورزش، احتمال انتقال هپاتیت B به‌طور نظری بیشتر از سایر عفونت‌های خون‌محور است. بر اساس محاسبات مشابه با روش‌های برآورد برای HIV، خطر نظری انتقال آن در ورزش بین یک مورد در هر ۸۵۰,۰۰۰ تا ۴.۲۵ میلیون بازی و یک مورد در هر ۱۰,۰۰۰–۵۰,۰۰۰ بازی برآورد شده است. برای مثال، در سال‌های ۱۹۹۵–۱۹۹۶، حدود ۸۰۰,۰۰۰ پسر دبیرستانی در فوتبال آمریکایی شرکت کردند و با فرض سه جلسه تمرین در هفته و ۱۰ ماه فعالیت در سال، تعداد احتمالی موارد انتقال ویروس بین ۶۸ تا ۵,۷۶۰ مورد تخمین زده شد. این رقم در مقایسه با ۴۰۰ مورد عفونت شغلی هپاتیت B در همان سال در کارکنان مراقبت‌های بهداشتی آمریکا بسیار بالاتر است که به دلیل نبود اقدامات پیشگیرانه در ورزش می‌باشد.
مطالعات موردی نیز انتقال این ویروس را در ورزش نشان داده‌اند. Kashiwagi و همکاران شیوع هپاتیت B را در باشگاه سومو دبیرستانی ژاپن گزارش کردند، جایی که پنج نفر از ده عضو طی یک سال به این بیماری مبتلا شدند و منبع عفونت یک حامل بدون علامت بود. Tobe و همکاران نیز شیوع این ویروس را در تیم فوتبال آمریکایی یک دانشگاه با ۱۱ مورد عفونت در میان ۶۵ بازیکن طی ۱۹ ماه گزارش کردند؛ میزان بروز عفونت در فوتبالیست‌ها ۲۰٪ بود که به‌طور قابل توجهی بالاتر از گروه مقایسه‌ای دانشجویان غیرورزشکار بود.
Ringertz و Zetterberg شیوع ۵۶۸ موردی ویروس را در میان دوندگان میدانی سوئدی طی سال‌های ۱۹۵۷–۱۹۶۳ گزارش کردند و انتقال را عمدتاً از طریق ضایعات پوستی و شستشو پس از مسابقه تشخیص دادند. بیش از ۹۵٪ دوندگان دارای خراش و بریدگی بودند. با اجباری شدن پوشاک محافظ، شیوع پایان یافت. با این حال، این قانون پس از وقوع یک شیوع کوچک دیگر در سال‌های ۱۹۶۵–۱۹۶۶ که دوندگان از پوشاک محافظ استفاده می‌کردند، لغو شد.
یک مطالعه اپیدمیولوژیک در جنوب استرالیا نشان داد که شیوع نشانگرهای عفونت قبلی در فوتبالیست‌ها تفاوتی با اهداکنندگان خون هم‌سن نداشت.
همچنین احتمال انتقال ویروس از طریق به اشتراک گذاشتن بطری یا ظرف آب مطرح شده است، زیرا خونریزی اطراف دهان در ورزش‌های تماسی شایع است. به همین دلیل توصیه می‌شود هر ورزشکار بطری یا ظرف آب شخصی داشته باشد و از بطری‌های فشاری استفاده کند که تماس مستقیم با دهان ایجاد نمی‌کنند.
دوپینگ و سوءمصرف دارو
عفونت‌های منتقله از خون می‌توانند از طریق دوپینگ خون منتقل شوند و همچنین به اشتراک گذاشتن سرنگ‌ها، به ویژه در زمینه سوءمصرف دارو در ورزش، خطر قابل توجهی ایجاد می‌کند. داروهای تزریقی مورد استفاده در ورزش شامل استروئیدها، هورمون‌ها و ویتامین‌ها هستند.
چند مورد عفونت HIV مرتبط با به اشتراک گذاشتن سرنگ‌ها میان بدنسازان گزارش شده است: دو مورد در ایالات متحده و یک مورد در فرانسه. در یکی از این موارد، همزمان عفونت هپاتیت B نیز رخ داده بود و در هیچ یک از این موارد سابقه رفتارهای پرخطر دیگر مشاهده نشد. همچنین یک مورد عفونت هپاتیت C گزارش شد که ناشی از به اشتراک گذاشتن سرنگ توسط یک وزنه‌بردار تفریحی برای تزریق استروئیدهای آنابولیک بود.
Parana و همکاران نیز سه بازیکن فوتبال از یک باشگاه آماتور را گزارش کردند که به دلیل به اشتراک گذاشتن سرنگ برای تزریق ویتامین‌های تزریقی، به هپاتیت C مبتلا شدند. آن‌ها اشاره کردند که در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، استفاده از ویتامین‌های تزریقی به‌صورت سوءمصرف در میان ورزشکاران برزیلی رایج بود و سرنگ‌ها اغلب بین ورزشکاران قبل از مسابقه به اشتراک گذاشته می‌شد.
یک مطالعه در سال ۱۹۹۳ تخمین زد که در ایالات متحده، حدود یک میلیون نفر از ورزشکاران فعلی یا سابق استروئیدهای آنابولیک مصرف می‌کردند. از این تعداد، ۵۰٪ داروهای تزریقی عضلانی استفاده می‌کردند و حدود ۲۵٪ سرنگ‌ها را به اشتراک می‌گذاشتند. بنابراین، خطر انتقال عفونت از این طریق در میان ورزشکاران، به ویژه بدنسازان، قابل توجه است.
فعالیت جنسی و انتقال عفونت‌ها از طریق خون
عفونت‌های منتقل‌شونده از خون می‌توانند از طریق فعالیت جنسی نیز منتقل شوند. مهم‌ترین عوامل خطر شامل روابط همجنس‌گرایانه مردان با مردان و داشتن چندین شریک جنسی ست. با این حال، شایع‌ترین مسیر انتقال هپاتیت B در بزرگسالی، تماس جنسی با جنس مخالف (دگرجنس‌گرایانه) با فرد آلوده است؛ پس از آن سوءمصرف داروهای تزریقی و سپس تماس همجنس‌گرایانه قرار می‌گیرد، زیرا تماس با جنس مخالف شایع‌ترین مواجهه در جامعه است.
هیچ شواهد محکمی وجود ندارد که نشان دهد انتقال عفونت‌های خون‌محور از طریق فعالیت جنسی در میان ورزشکاران بیشتر از جمعیت عمومی باشد. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که برخی رفتارهای جنسی پرخطر در میان ورزشکاران مرد ممکن است بیشتر از غیر ورزشکاران باشد؛ آن‌ها ممکن است فعالیت جنسی بیشتری داشته، روابط ایمن کمتری برقرار کنند، شیوع بیماری‌های منتقله جنسی در آن‌ها بالاتر باشد و تعداد شرکای جنسی بیشتری داشته باشند.
از سوی دیگر، برخی مطالعات، عمدتاً روی ورزشکاران دبیرستانی، تفاوت معناداری بین ورزشکاران و غیر ورزشکاران از نظر سطح فعالیت جنسی و تعداد شرکای جنسی نشان ندادند. یک مطالعه نشان داد که ورزشکاران سفیدپوست، چه مرد و چه زن، تعداد شرکای جنسی متعدد کمتری نسبت به غیر ورزشکاران دارند، اما ورزشکاران مرد آفریقایی-آمریکایی تعداد شرکای جنسی بیشتری نسبت به گروه غیر ورزشکار مشابه خود داشتند. همچنین شواهدی وجود دارد که فعالیت جنسی و داشتن چندین شریک جنسی در میان ورزشکاران دختر دبیرستانی کمتر از غیر ورزشکاران است.
مسافرت
سازمان جهانی بهداشت (WHO) گزارش کرده است که «زندگی در مناطق بومی هپاتیت یا سفر به این مناطق از عوامل خطر برای ابتلا به هپاتیت B هستند.» برخی ورزشکاران، به‌ویژه در سطوح حرفه‌ای، به‌طور منظم به مناطق مختلف جهان سفر می‌کنند و بنابراین ممکن است در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به این عفونت قرار داشته باشند.
کمبود ارائه‌دهندگان آموزش‌دیده مراقبت‌های بهداشتی در ورزشگاه‌ها
متخصصان بهداشت و درمان در ورزش، مانند ارائه‌دهندگان کمک‌های اولیه و پزشکان تیم، به‌ویژه در معرض عفونت‌های خون‌محور هستند، زیرا با زخم‌های خونریزی‌دهنده سروکار دارند. در جلسات تمرینی ورزشی در کشورهای در حال توسعه، ممکن است هیچ ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی آموزش‌دیده‌ای در دسترس نباشد؛ مشابه شرایطی که در گذشته در بریتانیا برای تیم‌ها و باشگاه‌های کمتر حرفه‌ای شایع بود، جایی که مربیان یا سایر ورزشکاران معمولاً کمک‌های اولیه را انجام می‌دادند.
در چنین شرایطی، مربیان و ورزشکاران در معرض خطر عفونت‌های خون‌محور مشابه متخصصان بهداشت و درمان قرار می‌گیرند. علاوه بر این، به دلیل دانش و مهارت محدود، خطر آن‌ها ممکن است بیشتر باشد. Bourliere و همکاران موردی از عفونت هپاتیت C را گزارش کردند که ناشی از به اشتراک گذاشتن یک دستمال برای خشک کردن زخم‌های خونریزی‌دهنده پس از یک دعوای مشت‌زنی بود. این نمونه نشان می‌دهد که انتقال عفونت در محیط ورزشی می‌تواند زمانی رخ دهد که فرد ارائه‌دهنده کمک‌های اولیه یک «متخصص» نباشد.
بنابراین، آموزش همه مربیان و ورزشکاران در زمینه کمک‌های اولیه، کنترل عفونت و بهداشت شخصی ضروری است.
پیشگیری از ابتلا به هپاتیت بی، هپاتیت سی و اچ آی وی (HIV)
روش‌های اصلی انتقال عفونت‌های خون‌محور در ورزشکاران، نه از طریق فعالیت‌های ورزشی، بلکه مشابه جمعیت عمومی است—برای مثال، فعالیت جنسی ناایمن و به اشتراک گذاشتن سرنگ‌ها. بنابراین، تلاش‌ها برای پیشگیری از این عفونت‌ها در ورزشکاران باید بر پیشگیری از این روش‌های «غیرورزشی» نیز متمرکز باشد.
در ابتدا به رابطه بین هپاتیت بی و سی می‌پردازیم تا موضوع برایمان واضح‌تر شود:
رابطه هپاتیت B و C
هپاتیت B (HBV) و هپاتیت C (HCV) توسط ویروس‌های متفاوت ایجاد می‌شوند، اما مسیرهای انتقال مشابهی دارند. برخی افراد ممکن است همزمان به هر دو ویروس مبتلا شوند که به آن هم‌عفونی (Coinfection) گفته می‌شود.
وجود هر دو ویروس می‌تواند پیشرفت بیماری کبدی را سریع‌تر کند و مشکلات سلامت شدیدتری ایجاد نماید. در برخی موارد، ویروس هپاتیت C می‌تواند هپاتیت B را به سطح غیرقابل تشخیص کاهش دهد که تشخیص و درمان را پیچیده‌تر می‌کند. مدیریت هم‌عفونی نیازمند مراقبت پزشکی دقیق است، زیرا داروهای درمان یک ویروس ممکن است بر دیگری تأثیر بگذارند.
اگرچه هر دو ویروس باعث التهاب کبد می‌شوند، تفاوت مهمی وجود دارد:
هپاتیت B قابل پیشگیری با واکسن است اما هپاتیت C واکسن ندارد، اما با داروهای مستقیم ضدویروسی قابل درمان و درمان قطعی است
همچنین فقط HBV می‌تواند جفت را آلوده کند و موجب انتقال مادر به کودک شود، که اهمیت تست و پیشگیری را افزایش می‌دهد.
پیشگیری از ابتلا به ویروس هپاتیت C
از آنجایی که واکسن هپاتیت C وجود ندارد، بهترین راه محافظت، پیشگیری است. این یعنی باید از تماس با خون آلوده جلوگیری کرده و هر جا ممکن است خطر را کاهش داد:
◊ استفاده از تجهیزات استریل در تمام اقدامات پزشکی و تزریقات
◊ مدیریت صحیح و دفع ایمن سوزن‌ها و زباله‌های پزشکی
◊ برای مصرف‌کنندگان داروهای تزریقی: استفاده از خدمات کاهش آسیب مانند برنامه‌های تعویض سرنگ، مشاوره و درمان‌های جایگزین اپیوئید
◊ آزمایش تمامی خون‌های اهدا شده قبل از انتقال
◊ رعایت روابط جنسی ایمن با استفاده از کاندوم یا سایر روش‌های حفاظتی
پیشگیری و واکسیناسیون هپاتیت B
سازمان جهانی بهداشت، مشکلات جدی هپاتیت B از جمله سرطان کبد و سیروز را به رسمیت شناخته است. برای حفاظت از جامعه، WHO توصیه می‌کند که تمام کشورها واکسن هپاتیت B را در برنامه ملی ایمن‌سازی خود قرار دهند.
توصیه‌های جهانی:
◊ واکسیناسیون موثرترین روش پیشگیری از هپاتیت B است.
◊ همه کودکان باید حداقل سه دوز واکسن HBV دریافت کنند، با یک دوز اولیه در ۲۴ ساعت اول تولد.
◊ دوزهای بعدی ایمنی طولانی‌مدت ایجاد می‌کنند.
◊ واکسیناسیون گسترده بهترین دفاع در برابر بیماری است.
«آموزش مهم‌ترین وظیفه در پیشگیری است»
در رابطه با انتقال عفونت‌های از طریق خون در ورزش ناشی از تماس با خون، مایعات بدن و سایر مایعات حاوی خون است. بنابراین، پیشگیری در ورزش باید بر مناسب‌ترین روش برخورد با زخم‌های خونریزی‌دهنده و بهداشت مرتبط تمرکز کند، که به صورت زیر خلاصه می‌شود:
♦ درمان سریع و مناسب آسیب‌های خونریزی‌دهنده ورزشی:
– استفاده از تجهیزات مناسب، مانند دستکش
– پاک‌سازی خون از زخم‌ها با صابون و آب یا ضدعفونی‌کننده
– خارج کردن ورزشکارانی که دچار آسیب خونریزی‌دهنده شده‌اند (نه بریدگی‌ها یا خراش‌های جزئی) از مسابقه در اسرع وقت
– تعویض سریع لباس‌های خونی
♦ تمامی آسیب‌های پوستی حاد یا مزمن، مانند خراش‌ها، بریدگی‌ها یا زخم‌های ترشح‌دهنده، باید در طول فعالیت ورزشی با پانسمان بسته نگهداری شوند تا کاملاً بهبود یابند.
♦ تمام زخم‌ها و آسیب‌ها باید به‌سرعت توسط ورزشکاران و مربیان شناسایی و گزارش شوند.
♦ استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب در تمام زمان‌ها توسط ورزشکاران، از جمله محافظ دهان، به ویژه در ورزش‌های تماسی الزامی است.
♦ ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی باید دستورالعمل‌های ارائه‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) را به عنوان اقدامات پیشگیرانه عمومی دنبال کند.
♦ هر تجهیزاتی که با خون آلوده شده است باید از منطقه فعالیت ورزشی خارج شود. در صورتی که این امکان وجود نداشته باشد—برای مثال، تشک کشتی—باید به‌طور مناسب تمیز و خشک شود (با استفاده از پارچه‌های یک‌بارمصرف و محلول تازه یک قسمت وایتکس خانگی در ده قسمت آب).
آزمایش‌های ویروس‌های هپاتیت B و هپاتیت C
آزمایش‌های الزامی: آزمایش اجباری یا غربالگری گسترده ورزشکاران برای بیماری‌های خون‌محور توصیه نمی‌شود، زیرا این آزمایش‌ها نمی‌توانند به‌طور مؤثر برای پیشگیری استفاده شوند، هزینه‌ها زیاد خواهند بود و مسائل حقوقی و اخلاقی اضافی نیز وجود دارد. با این حال، برخی سازمان‌های ورزشی، مانند فدراسیون بین‌المللی سبک‌های کشتی و فدراسیون بین‌المللی بوکس، الزامی بودن آزمایش تشخیص ایدز برای شرکت‌کنندگان در ورزش‌های خود را اعلام کرده‌اند. علاوه بر این، انجمن بین‌المللی بوکس آماتور اخیراً توصیه کرده است که آزمایش HIV در معاینات پزشکی پیش از شرکت در مسابقات انجام شود.
آزمایش‌های داوطلبانه: آزمایش داوطلبانه باید برای تمامی ورزشکاران با ریسک بالا توصیه شود، همانند افراد غیرورزشکار—برای مثال، اگر ورزشکار چندین شریک جنسی داشته باشد، دارو تزریق کند (شامل داروهای سوءمصرف و دوپینگ با کمک‌های انرژی‌زا) یا با افراد در معرض خطر تماس جنسی داشته باشد.
واکسیناسیون
هپاتیت B با واکسن ایمن و مؤثر قابل پیشگیری است و میزان اثرگذاری آن حدود ۹۵٪ گزارش شده است. استراتژی‌های ایمن‌سازی بسته به الگوهای اپیدمیولوژیک هر منطقه متفاوت است. همان‌طور که پیش‌تر گفته شده: سازمان بهداشت جهانی (WHO) از سال ۱۹۹۲ توصیه کرده است که تمامی کشورها واکسن هپاتیت B را در برنامه‌های ملی ایمن‌سازی خود ادغام کنند.
تا کنون، ورزشکاران به‌عنوان گروه با ریسک بالا برای واکسینه شدن دسته‌بندی نشده‌اند. فدراسیون بین‌المللی پزشکی ورزشی و WHO واکسیناسیون ورزشکاران در برابر HBV را به طور عمومی توصیه نمی‌کنند، زیرا شواهد روشنی از میزان و خطر دقیق انتقال HBV در ورزش وجود ندارد. با این حال، مرور مطالعات نشان می‌دهد که برخی گروه‌های ورزشکار در معرض خطر قابل توجهی هستند و باید واکسینه شوند:
◊ ورزشکاران غیر آلوده که در مناطق بومی هپاتیت B زندگی می‌کنند،
◊ ورزشکارانی که در مناطق با شیوع پایین زندگی می‌کنند اما به‌طور منظم به مناطق با شیوع بالا سفر می‌کنند،
◊ ورزشکارانی که در غیاب ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی، کمک‌های اولیه انجام می‌دهند، از جمله مربیان،
◊ ورزشکارانی که مشکوک به دوپینگ یا سوءمصرف داروهای تزریقی هستند،
◊ ورزشکارانی که سایر عوامل خطر را دارند،
◊ شرکت‌کنندگان در ورزش‌های تماسی و برخوردی مانند کشتی و بوکس.
برخی سازمان‌ها، مانند Sports Medicine Australia، به‌طور قوی توصیه کرده‌اند که «تمام شرکت‌کنندگان در ورزش‌های تماسی/برخوردی و ورزش‌هایی که طبق قوانین بزرگسالان بازی می‌شوند، باید واکسینه شوند.» همچنین، انجمن سلامت دانشجویان آمریکا (American College Health Association) از سال ۱۹۹۴ واکسیناسیون هپاتیت B را برای همه ورزشکاران دانشجو توصیه کرده است.
اکثر عفونت‌های HBV در مناطق با شیوع پایین، در بزرگسالان جوان رخ می‌دهد. واکسیناسیون نوجوانان می‌تواند از ورود کودکان غیرواکسینه به این دوره پرخطر جلوگیری کند. آکادمی اطفال آمریکا توصیه کرده است که همه کودکان و نوجوانان باید در برابر HBV ایمن‌سازی شوند، توصیه‌ای که حمایت گسترده‌ای دریافت کرده است. نوجوانان ورزشکار غیرواکسینه نیز باید به دریافت واکسن HBV تشویق شوند.
در گذشته، هزینه واکسیناسیون ممکن است مانعی برای ایمن‌سازی ورزشکاران بوده باشد، اما امروزه هزینه واکسن به طور چشمگیری کاهش یافته و نشان داده شده است که واکسن HBV برای جمعیت‌های بزرگ اقتصادی و به‌صرفه است.
استراتژی واکسیناسیون گروه‌های پرخطر تاکنون نتوانسته میزان چشمگیر عفونت‌های جدید را کاهش دهد؛ دلایل آن شامل:
◊ دشواری در شناسایی و دسترسی به گروه‌های پرخطر
◊ عدم رعایت دستورالعمل‌ها
◊ مشارکت در رفتارهای پرخطر قبل از شناسایی
◊ وجود افراد آلوده بدون عوامل خطر شناخته‌شده
بنابراین، واکسن همگانی برای کودکان و نوجوانان قبل از سن ۱۳ سالگی توصیه شده است تا از ابتلا در دوره پرخطر جلوگیری شود.
ورزشکاران مبتلا به HIV، ویروس هپاتیت B و C
به نظر می‌رسد که ورزش با شدت متوسط برای بیماران مبتلا به HIV مضر نیست. شواهد نشان می‌دهد که ورزش با شدت متوسط می‌تواند فواید روانی و شناختی داشته باشد، به‌ویژه برای ورزشکاران HIV مثبت.
ابتلا به HIV به‌تنهایی دلیلی برای منع ورزش نیست. با این حال، تصمیم برای شرکت در ورزش‌های رقابتی سطح بالا باید توسط خود فرد گرفته شود و بر اساس عواملی مانند وضعیت سلامت، مرحله بیماری، خطر انتقال عفونت و میزان فشار جسمی و روانی ورزش تعیین گردد. در ادبیات علمی، مطالعه‌ای درباره اثر ورزش سنگین بر ورزشکاران HIV مثبت وجود ندارد، اما مشخص شده که ورزش بسیار سنگین می‌تواند سیستم ایمنی ورزشکاران سالم را سرکوب کند، که این نکته باید مد نظر قرار گیرد.
هیچ شواهدی وجود ندارد که ورزش‌های رقابتی سطح بالا برای ناقلان بدون علامت HBV مشکل ایجاد کند. در مورد عفونت حاد HBV، بازگشت به فعالیت ورزشی باید بر اساس علائم بالینی مانند تب، خستگی و بزرگ‌شدگی کبد صورت گیرد.
خطر انتقال عفونت از ورزشکاران مبتلا به HIV، HBV یا HCV به سایر ورزشکاران بسیار پایین است. بنابراین، اکثر ورزشکاران مبتلا به این ویروس‌ها می‌توانند در تمامی ورزش‌ها شرکت کنند، البته با تأکید بر رعایت اقدامات پیشگیرانه.
نتیجه‌گیری‌ها
خطر انتقال عفونت‌ها از طریق خون در ورزشکاران از طریق زخم‌های خونریزی‌دهنده یا تزریق (مانند سوءمصرف دارو) کم است. پیشگیری باید بر رفتارهای پرخطر غیرورزشی متمرکز باشد و در محیط ورزشی، تمرکز اصلی باید بر روش مناسب برخورد با زخم‌های خونریزی‌دهنده باشد.
خطر انتقال HBV در ورزش‌ها بیشتر از سایر عفونت‌های خون‌محور است. گروه‌هایی که در معرض خطر بالاتر هستند شامل:
♦ شرکت‌کنندگان در ورزش‌های تماسی و برخوردی
♦ ورزشکارانی که در مناطق با شیوع بالای HBV زندگی می‌کنند یا به این مناطق سفر می‌کنند
♦ ورزشکاران سوءمصرف‌کننده داروهای تزریقی
واکسیناسیون در برابر هپاتیت B باید برای این گروه‌ها و همچنین ورزشکاران نوجوان توصیه شود.
در مجموع، هرچند احتمال انتقال عفونت‌ها از طریف خون در ورزش نسبتاً پایین است، اما بی‌توجهی به پیشگیری می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت فردی و جمعی به همراه داشته باشد. واکسیناسیون هپاتیت B، رعایت اصول بهداشتی و انجام آزمایش‌های تشخیصی، مهم‌ترین راهکارها برای اطمینان از سلامت ورزشکاران هستند.
اگر شما یا اطرافیانتان نیاز به بررسی وضعیت ابتلا به هپاتیت B، هپاتیت C یا HIV و سایر عفونت‌های خون‌محور دارید، می‌توانید با مراجعه به بهترین آزمایشگاه مشهد، و تماس یا نوبت‌دهی آنلاین آزمایشگاه دکتر یاورمنش در مشهد، از خدمات تخصصی و دقیق آزمایشگاهی بهره‌مند شوید و با اطمینان خاطر بیشتری به فعالیت‌های ورزشی و روزمره خود ادامه دهید.
منابع
ترجمه و اقتباس از:
Kordi, R., & Wallace, W. A. (2005). Blood borne infections in sport: Risks of transmission, methods of prevention, and recommendations for hepatitis B vaccination. British Journal of Sports Medicine, 38(6), 678–684.
World Health Organization. (n.d.). How to vaccinate and protect against hepatitis B and C. WHO Thailand. Retrieved September 7, 2025.
